جنگ آبی در جنوب آسیا | آب به ابزار اعمال قدرت تبدیل شده است
به گزارش اقتصادنیوز، با افزایش تغییرات اقلیمی، تنش‌های مرزی بر سر رودخانه‌های بزرگ در جنوب آسیا مجدد شدت گرفته است. ساخت سدهای جدید، تغییرات آب‌وهوایی و بی‌اعتمادی سیاسی، رقابت آبی منطقه را به مرحله‌ای خطرناک رسانده است.
اکونومیست نوشت: در سال‌های اخیر، سیاست‌ورزی‌های پرآشوب پیرامون رودخانه‌های بزرگ جنوب آسیا ، افزایش یافته است.
سایه اختلاف‌های تازه
در اواخر اکتبر جاری، دولت افغانستان اعلام کرد که قصد دارد بر روی رود کابل سد احداث کند؛ موضوعی که درمقابل، باعث خشم پاکستان شد. این درحالی است که تنها چند هفته از درگیری قبلی میان این دو کشور می‌گذرد.
در همین ماه، هزاران نفرد از مردم بنگلادش علیه نفوذ هند بر جریان رود تستا (شاخه‌ای از براهماپوترا/جمونا) تظاهرات کردند.
هند هنوز پیمان آب سند را که از سال ۱۹۶۰ با پاکستان برقرار بود، اما پس از حمله تروریستی در کشمیر در آوریل تعلیق کرد، احیا نکرده است.
در همین حال، مقام‌های هندی شدیدا درباره سد جدید چین بر رود براهماپوترا (یارلُنگ تسانگپو در تبت) که تنها ۳۰ کیلومتر با مرز هند فاصله دارد، ابراز نگرانی کرده‌اند.
این سد که ۱۶۷ میلیارد دلار هزینه پیش‌بینی‌شده دارد، در صورت تکمیل بزرگ‌ترین سد جهان خواهد بود و تأثیر زیادی بر کشورهای پایین‌دست و همچنین بر تنوع زیستی منطقه خواهد داشت.
تمامی این شواهد نشان‌دهنده شدت گرفتن حساسیت تصمیم‌های سیاسی در حوزه آب است. افزایش تقاضا برای تولید برق پایدار سبز، کشورهای جنوب آسیا را به سرمایه‌گذاری بیشتر در برق‌آبی سوق می‌دهد.
اما همزمان، آب شدن یخچال‌ها و آب‌وهوای ناپایدار ناشی از تغییرات اقلیمی میزان سطح و جریان رودخانه‌ها را پیش‌بینی‌ناپذیر کرده است؛ موضوعی که بر زندگی حدود ۲ میلیارد نفر در منطقه اثرگذار است.
مدیریت این خطرها و جلوگیری از تبدیل‌شدن آن‌ها به درگیری‌های بزرگ، نیازمند گفت‌وگو و همکاری بیشتر میان کشورهاست، هرچند موانع بزرگی بر سر راه آن وجود دارد.
اقتصادنیوز: ریشه‌ی اختلافات میان افغانستان و پاکستان به ترسیم «خط دوراند» در سال ۱۸۹۳ بازمی‌گردد؛ مرزی که توسط امپراتوری بریتانیا تعیین شد. دولت افغانستان از به رسمیت شناختن این خط به‌عنوان مرز بین‌المللی خودداری کرد و آن را میراث استعمار بریتانیا دانست.
ریشه تنش‌های منطقه‌ای
بزرگ‌ترین رودخانه‌های جنوب آسیا عبارت‌اند از ایندوس (سِند)، گَنگ و براهماپوترا، که همگی از یخچال‌های طبیعی هیمالیا سرچشمه می‌گیرند. رود ایندوس در ارتفاعات چین آغاز می‌شود، از منطقه لَداخ و کشمیر که میان هند و پاکستان مورد مناقشه است عبور می‌کند و سپس، از دل خاک پاکستان می‌گذرد تا در نهایت به دریای عرب بریزد. رود براهماپوترا نیز از تبت در چین سرچشمه می‌گیرد و مسیر خود را از میان هند و بنگلادش طی می‌کند. در همین حال، بخش زیادی از نپال در محدوده حوضه آبریز عظیم گنگ‌براهماپوترا قرار گرفته است.
تقسیم و اشتراک منابع آبی در چنین منطقه‌ای که همواره با بی‌اعتمادی‌های عمیق سیاسی و تاریخی میان همسایگان همراه بوده، دشوار است. نزاع دیرینه هند و پاکستان بر سر منطقه کشمیر، اختلافات مرزی میان هند و چین، و نگرانی‌های نپال و بنگلادش از گسترش نفوذ سیاسی و اقتصادی دو قدرت بزرگ منطقه یعنی هند و چین، همگی باعث شده‌اند تا کشورها در مواردی از آب به‌عنوان ابزاری برای اعمال فشار بر یکدیگر استفاده کنند.
بر اساس داده‌های مؤسسه پاسیفیک در ایالت کالیفرنیای آمریکا، تنها در فاصله سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۳ میلادی، در جنوب آسیا ۱۹۱ مورد مناقشه مرتبط با منابع آبی به ثبت رسیده است. به این ترتیب، پس از خاورمیانه، هیچ منطقه‌ای در جهان به اندازه جنوب آسیا درگیر بحران‌ها و اختلافات مربوط به آب نیست.
سدها ابزار اعمال قدرت هستند
به گفته «هاری گودارا» از دانشگاه جیندال هند، سدسازی علاوه بر تولید انرژی، ابزاری برای تقویت نفوذ، تثبیت ادعاهای ارضی و فشار بر همسایگان شده است
چین با ساخت سد در تبت نفوذش را بر منطقه افزایش می‌دهد.
پاکستان با کمک چین، در بخش‌های تحت کنترل خود در کشمیر سد می‌سازد تا ادعایش را تثبیت کند و هند را تحت فشار بگذارد.
در واکنش به سد جدید چین بر روی رود براهماپوترا، هند نیز برنامه ساخت یک ابر سد در پایین‌دست همان رود را اعلام کرده است.
در این میان، مردم بنگلادش شکایت دارند که هند بدون اطلاع قبلی، حجم زیادی آب را از سدهایش آزاد می‌کند که موجب خرابی در پایین‌دست می‌شود.
آب کم و افزایش تقاضا
جنوب آسیا یکی از مناطقی در جهان است که با کمبود آب دست‌وپنجه نرم می‌کند و بسیاری از نقاط آن در طول سال با کمبود منابع آبی مواجه می‌شوند. پژوهشی از دانشگاه لودونگ چین نشان می‌دهد که در مناطقی که با کمبود آب روبه‌رو هستند، احتمال بروز مناقشات و تنش‌ها به‌طور قابل توجهی افزایش می‌یابد.
در کنار کمبود منابع آبی، تقاضا برای انرژی نیز به‌شدت رو به افزایش است. رشد شهرنشینی و توسعه گسترده مراکز باعث شده است که نیاز به برق پایدار و مطمئن بیشتر شود. در این شرایط، برق‌آبی گزینه‌ای جذاب برای تولید انرژی است، زیرا برخلاف انرژی خورشیدی و بادی دچار نوسان و وقفه نمی‌شود.
در پاکستان، در حال حاضر حدود یک‌پنجم برق مصرفی کشور از نیروگاه‌های برق‌آبی تأمین می‌شود و برنامه‌هایی برای افزایش این سهم در دست اجراست. هند نیز قصد دارد تا ظرفیت تولید برق‌آبی فعلی خود را که برابر با ۴۲ گیگاوات است، تا سال ۲۰۳۲ بیش از ۵۰ درصد افزایش دهد و ممکن است در همین دوره تا ۲۰۰ سد جدید را احداث کند.
تولید برق‌آبی نپال نیز بیشتر از مصرف داخلی است و مازاد آن را به هند و اخیرا به بنگلادش می‌فروشد، این تبادل برق از طریق شبکه برق هند انجام می‌شود و توافقات و هماهنگی‌های لازم برای آن سال‌ها به زمان برده است.
ضرورت دیپلماسی آبی
یکی از مهم‌ترین عوامل بروز بحران‌های آبی، ساخت سدها بدون وجود توافق‌نامه‌های مشترک است. سدها علاوه بر اینکه جریان طبیعی رودخانه‌ها را تغییر می‌دهند، زیستگاه‌های طبیعی را تخریب کرده و مردم را مجبور به جابه‌جایی می‌کنند؛ آسیب‌هایی که خود در منطقه آسیب‌پذیر هیمالیا شدیدتر و پرهزینه‌تر است. به همین دلیل، طرح هند برای احداث ابرسد جدید با اعتراضات گسترده مردمی مواجه شده است.
فشار بر دیپلماسی آبی با ذوب سریع‌تر یخچال‌ها دوچندان شده است، چرا که این روند جریان رودخانه‌ها را نامنظم‌تر و زمین را ناپایدار می‌کند و خطر وقوع سیل را افزایش می‌دهد، و حتی ساخت سد و سکونت در برخی مناطق را مخاطره‌آمیز می‌کند.
علاوه بر این، بارش‌های موسمی نیز غیرقابل‌پیش‌بینی‌تر شده‌اند. در چنین شرایطی، کشورها نباید توافقات آبی را متوقف یا رها کنند؛ بلکه باید آن‌ها را تقویت کرده و به‌روز کنند تا هم جریان رودخانه‌ها مدیریت شود و هم تنش‌های منطقه‌ای کاهش پیدا کنند.
امیدی هست؟
با وجود تعلیق پیمان آب سند، هند همچنان به پاکستان در زمینه پیش‌بینی سیلاب کمک می‌کند.
طبق پژوهش آرون وُلف، در ۱۰۰ سال گذشته هیچ جنگی به‌طور مستقیم بر سر آب در منطقه رخ نداده است، اما مدیریت آب همچنان مجموعه‌ای از توافقات دوجانبه است که به کشورها اجازه می‌دهد تا رودخانه‌ها را به‌عنوان ابزار چانه‌زنی ببینند، نه یک اکوسیستم مشترک؛ بنابراین، همکاری نزدیک‌تر راه مطمئن‌تری برای حفظ جریان رودها و جلوگیری از درگیری در منطقه است.
ارسال نظر